Rene Magritte - The Therapist, 1937 - h410

Ilustracja: René Magritte „Le Thérapeute”, 1937

PAŹDZIERNIK 2020 – CZERWIEC 2021

Tegoroczna edycja kursu prowadzonego przez psychoanalityczki i psychoanalityków FPPL jest nową ofertą zarówno dla osób, które dopiero zaczynają swoje doświadczenie z psychoanalizą, jak i dla tych, którzy już uczestniczyli w naszych seminariach. Dotychczasowa formuła zostanie poszerzona w oparciu o „Cztery podstawowe pojęcia psychoanalizy”, które Jacques Lacan w nowatorski sposób naświetlił w Seminarium XI z 1964 r.

Lacan na nowo zdefiniował tam fundamentalne terminy wprowadzone przez Zygmunta Freuda, tj. nieświadome, powtórzenie, przeniesienie i popęd oraz dodał pojęcie spojrzenia jako obiektu małe a, co stanowi jego oryginalny wkład w teorię psychoanalityczną. W ramach serii zajęć “Podstawowe pojęcia w klinice psychoanalitycznej” proponujemy studiowanie ww. pojęć w odniesieniu do klasycznych przypadków klinicznych opisanych przez Freuda, Lacana, jak i innych psychoanalityków. Pozwoli to, z jednej strony, na przedstawienie historii pojęć wraz z rozwojem myśli psychoanalitycznej, a z drugiej na kliniczną ilustrację ich przejawów i działania w podmiotach poddających się psychoanalizie.

NIEŚWIADOME

Freud stwierdził, że życie psychiczne wypełniają aktywne, choć nieświadome myśli „reprezentacje popędu”, które mogą stać się dostępne świadomości, czyli powrócić z wyparcia. Przekładając to na język Lacana, psychoanaliza zmierza do odkrycia wypartych znaczących popędu. Lacan, odwołując się do pojęć zaczerpniętych z lingwistyki mówił, że wyparte znaczące są do odkrycia m.in. w metaforze oraz metonimii i wypowiedział swoje słynne zdanie, że nieświadome jest ustrukturyzowane jak mowa, a więc podlega odszyfrowywaniu w toku analizy. W Seminarium XI po raz pierwszy przeformułował pojęcie nieświadomego, jako tego, co jest realne – co ma swoje konsekwencje dla etyki i praktyki psychoanalizy.

POWTÓRZENIE

Powtórzenie, zwane także przymusem powtarzania, zostało przez Freuda skonceptualizowane na bazie obserwacji, że podmiot w sposób aktywny doprowadza w swoim życiu do różnego typu porażek, powtarzając coś ze swojego dzieciństwa. Jego zdaniem w powtórzeniu powraca to, co niezrozumiane i to, co wykracza poza zasadę przyjemności. Lacan określił to powtórzeniem motywowanym rozkoszą (z fr. jouissance). To powtórzenie manifestuje się jako chybione spotkanie (z fr. rencontre manqué) z Innym i stanowi konsekwencję nieświadomego.

PRZENIESIENIE

Przeniesienie jest według Freuda motorem psychoanalizy i organizuje całe leczenie wokół wzorca konfliktów dziecięcych; w przeniesieniu aktualizuje się nieświadome pragnienie wobec ważnych obiektów z dzieciństwa. Lacan uważał, że przeniesienie opiera się na założeniu czynionym przez podmiot, który poddaje się psychoanalizie, że jego psychoanalityk ma wiedzę odnośnie nieświadomego. Postulował też na bazie zawiązania i rozwiązania przeniesienia początek i koniec podmiotowego doświadczenia psychoanalizy.

POPĘD

Freud powiązał seksualność człowieka z pojęciem popędu oraz popędów częściowych, w których wewnętrzny nacisk kieruje organizm ku celowi. Popęd nie może stać się przedmiotem świadomości, bowiem znajduje się na pograniczu tego, co cielesne i psychiczne. Z kolei w nieświadomości popęd obecny jest jedynie za sprawą jego wypartych reprezentacji, które podlegają odszyfrowaniu. Lacan rozwinął koncepcję Freuda sformułowaniem, że popęd krąży wokół obiektu małe a – przyczyny pragnienia – oraz tezą, że seksualność ludzka opiera się na specyficznej dla każdego konfiguracji czterech popędów częściowych: oralnego, analnego, skopicznego (opartego o spojrzenie) i inwokacyjnego (opartego o głos).

Zachęcamy również do równoległego udziału w „Cyklu spotkań poświęconych pracy nad Seminarium XI J. Lacana”, podczas którego będziemy dokładnie badali cztery pojęcia: nieświadome, powtórzenie, przeniesienie, i popęd od strony teoretycznej.

DATY ZAJĘĆ

  • 14.11.2020 – NIEŚWIADOME – prowadzenie: Joanna Szymańska i Marcin Piotrowski
  • 16.01.2021 – POWTÓRZENIE – prowadzenie: Joanna Szymańska i Anna Wojakowska-Skiba
  • 13.032021 – PRZENIESIENIE – prowadzenie: Anna Wojakowska-Skiba
  • 22.05.2021 – POPĘD – prowadzenie: Sara Rodowicz-Ślusarczyk i Marcin Piotrowski
  • 19.06.2021 – Bezpłatne zajęcia dodatkowe

ZAJAWKI ZAJĘĆ

  • Zajęcia 1 – PRZENIESIENIE – prowadzenie: Joanna Szymańska i Marcin Piotrowski

Nieświadome freudowskie i lacanowskie: „nie coś, ale nie nic”

Zajęcia w formie seminaryjnej, w czasie których zapoznamy się z kilkoma fragmentami tekstów Zygmunta Freuda, Jacques’a Lacana i Colette Soler, a tym samym z kilkoma różnymi sposobami definiowania nieświadomego i ujmowania go w klinice psychoanalitycznej: od wyparcia i powrotu treści wypartych, przez nieświadomość o strukturze mowy, po realną wiedzę bez podmiotu.

Joanna Szymańska

Nieświadome pragnienie w histerii na przykładzie snu pięknej żony rzeźnika

Podczas zajęć omówimy sen słynnej pacjentki Freuda. Był on jej dowodem na to, że Freud się mylił twierdząc, iż sen jest spełnieniem życzenia. W swoim marzeniu sennym piękna żona rzeźnika chciała „wydać ko-lację”, co się ostatecznie nie udało. Na podstawie tekstów Freuda, Lacana i Soler zapoznamy się z tym marzeniem sennym, a następnie zobaczymy, co z jego analizy wyciąga sam Freud, a jaką perspektywę ukazuje Lacan. Ostatecznym wnioskiem będzie konkluzja dotycząca nieświadomego pragnienia w histerii.

Marcin Piotrowski

  • Zajęcia 2 – POWTÓRZENIE – prowadzenie: Joanna Szymańska i Anna Wojakowska-Skiba

Po „nieświadomym”, wprowadzonym na zajęciach w listopadzie, tym razem omówimy „powtórzenie”. Powtórzenie to pojęcie bardzo popularne w dyskursie powszechnym. Ludzie mają tendencję do zauważania, że historia się powtarza, zarówno gdy zapytują o przeznaczenie kierujące ich życiem, jak i wtedy gdy porównują aktualne pandemie i kryzysy do minionych. Powtórzenie w psychoanalizie jest czymś bardziej skomplikowanym i nierzadko błędnie rozumianym. Relatywnie najprostsze jego znaczenie u Freuda wzięło się z obserwacji, że podmiot ma swój udział w powtarzających się porażkach w swoim życiu zawodowym czy międzyludzkim. Postaramy się objaśnić jak Lacan przeszedł z tego do koncepcji powtórzenia jako nieudanego spotkania z Innym i odpowiedzieć na pytanie co proponuje psychoanaliza abyśmy na powtórzenie nie byli skazani.

Zajęcia mają formę seminaryjną, w podziale na następujące dwie części:

10.00 – 12.00 – prowadzenie Joanna Szymańska

Schadzka z realnością. Tuché jako nieudane spotkanie: pierwsza trauma i jej miejsce w powtórzeniu na podstawie dwóch przypadków freudowskich, Emmy i Człowieka od wilków.

W rozdziale „Tuché i automaton” seminarium XI (proszę o lekturę tego rozdziału) Lacan wspomina podjętą przez Freuda próbę zakotwiczenia przypadku Człowieka od wilków w realności, poszukiwania realnego doświadczenia leżącego u podstawy fantazmatu – czegoś, bez czego analiza byłaby délire à deux. Nienazywalnej realności szukał Freud w jakiejś innej, choć ulokowanej w centrum psychiki scenie, obszarze unheimlich, albo obcej i wrogiej Rzeczy Das Ding. Z pewnością nie była to po prostu rzeczywistość, rzucająca wyzwanie zasadzie przyjemności.

Opierając się na przypadku Emmy, opisanym przez Freuda w „Projekcie naukowej psychologii”, oraz Człowieka od wilków z tomu „Dwie nerwice dziecięce”, spróbujemy uchwycić to realne, acz chybione spotkanie, pierwsze dotknięcie realnego na zawsze pochowane przez wyparcie, a jednak zawsze obecne w naszym podmiotowym życiu; obecne jako oś powtórzenia, jako obiekt-dziura w sercu fantazmatu, jego centrum grawitacji.

Lektury:
J. Lacan, „Tuché i automaton” w seminarium XI “Cztery Podstawowe pojęcia psychoanalizy”.
S. Freud, opis przypadku Emmy w „Projekt naukowej psychologii”, str. 33-35.
S. Freud, „Z historii nerwicy dziecięcej” w tomie VI dzieł Freuda pt. „Dwie nerwice dziecięce”.

Joanna Szymańska

12:30 – 14.30 – prowadzenie Anna Wojakowska-Skiba

Powtórzenie jako powtarzająca się porażka oraz powtórzenie w przeniesieniu w perspektywie Freuda i Lacana zostanie omówione na bazie przypadku Człowieka od Szczurów (S. Freud, „Uwagi na temat pewnego przypadku nerwicy natręctw” w „Charakter a Erotyka”; J. Lacan, „Indywidualny mit neurotyka lub poezja i prawda w nerwicy”).

Z kolei powtórzenie jako chybione spotkanie zostanie zilustrowane słowami syna do ojca ze snu zatytułowanego przez Freuda „Ojcze, czyż nie widzisz, że płonę?” (S. Freud, „Objaśnianie marzeń sennych”, rozdział VII; J. Lacan, „Seminarium XI. Podstawowe pojęcia psychoanalizy”, rozdział 3.).

Anna Wojakowska-Skiba

  • Zajęcia 3 – PRZENIESIENIE – prowadzenie: Anna Wojakowska-Skiba

10:00 – 14:00 – prowadzenie Anna Wojakowska-Skiba

Celem zajęć jest omawianie ilustracji klinicznych w uzupełnieniu do prowadzonych równolegle zajęć z lektury tekstu J. Lacana, Seminarium XI „Cztery podstawowe pojęcia psychoanalizy”. Interesującą nas kwestię Lacan wprowadza tam tak: „Przeniesienie jest zjawiskiem, w które są włączeni razem podmiot i psychoanalityk”.

W przeniesieniu w psychoanalizie chodzi więc o wpływ relacji między dwoma partnerami na to, co jest jej efektem. Choć przeniesienie występuje wszędzie tam, gdzie w grę wchodzi wyleczenie z cierpienia i wydobycie prawdy, tylko w psychoanalizie odbywa się to poprzez celowanie w nieświadome i w to, co jest trudne do wypowiedzenia dla tego, kto mówi. Ponadto w domaganiu się podmiotu w relacji przeniesieniowej w psychoanalizie zawarte jest coś więcej niż samo oczekiwanie na wyleczenie; to coś ma związek z namiętnością i z wiedzą.

Z kolei po stronie psychoanalityka kwestią jest tzw. „posługiwanie się przeniesieniem” (z fr. maniement du transfert), czyli sposób, w jaki odpowiada on na przeniesienie psychonalizującego się. Istotne jest to, że odpowiedź analityka na to domaganie się jest funkcją tego, jak definiuje on przeniesienie. Dla Lacana analityk nie jest więc jedynie świadkiem zjawiska przeniesienia, ale i kimś, kto jest za nie odpowiedzialny. Warunkiem przeniesienia jest udzielenie na to domaganie się odpowiedzi w postaci interpretacji, której podmiot wyczekuje nawet na długo przedtem, zanim zgłosi się do psychoanalityka.

W ramach poświęconych temu zajęć spróbujemy udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

  • jaki jest związek przeniesienia z mówieniem, a w szczególności z techniką wolnych skojarzeń odbywających się po stronie psychoanalizującego się oraz z interpretacją po stronie analityka?
  • czym się różni przeniesieniowe zaufanie kierowane do mędrca od tego, które jest kierowane do psychoanalityka?
  • skąd z perspektywy freudowskiej a skąd z lacanowskiej wiadomo, że ma miejsce przeniesienie?
  • o co chodzi w przeniesieniowym domaganiu się, które działa bez względu na płeć osób znajdujących się w relacji psychoanalitycznej?
  • jak działają obiekty popędowe w przeniesieniu?
  • w jakich okolicznościach przeniesienie się kończy?

Poza odwołaniami do omawianych przez nas wielokrotnie klasycznych analiz Freuda (jak przypadek Dory czy Człowieka od Szczurów) przyjrzymy się bliżej ilustracjom różnych aspektów przeniesienia, zawartych w trzech relacjach: pierwszej psychoanalizantki, Anny O. do J. Breuera; 2-letniej dziewczynki Piggle do D. Winnicota oraz Alcybiadesa/Alkibiadesa do Sokratesa, w oparciu o następujące lektury:

  1. S. Freud, „W kwestii dynamiki przeniesienia”, w Dzieła, tom IX „Technika terapii”, Wydawnictwo KR, Warszawa 2007 r., str. 123-131.
  2. Anna O. – S. Freud, J. Breuer „Studia nad histerią”, Wydawnictwo KR, Warszawa 2008 r., str. 27-46.
  3. Mała Piggle – C. Soler, „Ce que Lacan disait des femmes”, rozdział IV. Une névrose infantile., Éditions du Champ lacanien, coll. « … In progress », Paris 2003, [w wersji angielskiej, w tłum. J. Holland: „What Lacan said about women”, rozdział: „An infantile neurosis”, od akapitu tuż przed Piggle and Hans do końca podrozdziału].
  4. Alcybiades/Alkibiades i Sokrates – J. Lacan, „Obalenie podmiotu oraz dialektyka pragnienia we freudowskim nieświadomym”, 1960 r. (tłumaczenie powstałe w ramach seminarium FPPL) [w oryginale „Subversion du sujet et la dialectique du désir”, Ecrits, Seuil, Paris 1966, str. 825-826; w wersji angielskiej, w tłum. B. Finka, str. 699-700; warto też wcześniej zajrzeć do „Uczty” Platona zawartej w zbiorze „Dialogi”] oraz J. Lacan, „Propozycja z 9 października 1967 roku dotycząca psychoanalityka Szkoły” [tłumaczenie powstałe w ramach kartelu FPPL; chodzi o pół strony zaczynające się od akapitu: „Służy to do odnotowania tożsamości uściślonego tu algorytmu z tym, co jest konotowane w Uczcie jako αγαλμα (agalma)”].

Wprowadzenia do każdej z lektur dokonają kolejno członkowie Forum:

  • Dorota Wojciechowska
  • Filip Olech
  • Anna Grudzień
  • Marek Adamiec

Mimo, że są to 3. zajęcia z cyklu „Podstawowe pojęcia w klinice psychoanalitycznej”, nadal można dołączyć. W końcu to od przeniesienia zaczyna się każde spotkanie z psychoanalizą.

Udział w zajęciach jest odpłatny. Członkowie FPPL i osoby, które dokonały wpłaty mogą się zgłosić po materiały w języku polskim ułatwiające udział w zajęciach do: anna.wojakowskaskiba@gmail.com.

Anna Wojakowska-Skiba

  • Zajęcia 4 – POPĘD – prowadzenie: Sara Rodowicz-Ślusarczyk i Marcin Piotrowski

W najbliższą sobotę 22.05 o godzinie 10:00 spotkamy się na zajęciach, podczas których będziemy omawiać ostatnie z „czterech podstawowych pojęć psychoanalizy” a będzie nim pojęcie „popędu”.

Przypomnimy i wyjaśnimy konceptualizację popędu przez Freuda i Lacana na podstawie następujących źródeł:

  • Seminarium XI rozdziały 13-15 (J. Lacan)
  • Popędy i ich losy (Z. Freud, z tomu „Psychologia Nieświadomości”)
  • komentarz do pojęcia popędu z 27.03 (M. Strauss)

Ponadto teorię wzbogacimy winietami klinicznymi

Jak zawsze podczas naszych spotkań będzie czas na zadawanie pytań i dyskusję.

Sara Rodowicz-Ślusarczyk i Marcin Piotrowski

Koordynatorka kursu: Joanna Szymańska
Więcej informacji: szymanska.joannaaaa@gmail.com

Kalendarz spotkań FPPL