Seminarium pracy nad tekstem „Kant z Sadem” | archiwum
Ilustracja: Jack Vettriano, obraz Setting New Standards z serii Fallen Angels, maj 1993 r.
Lacan napisał „Kanta z Sadem” w roku w 1963 r., na zamówienie jako przedmowę do wydania dzieła de Sade’a: „Filozofia w buduarze czyli niemoralni wychowawcy. Dialogi przeznaczone do edukacji młodych panienek” (1795 r.). Tekst odrzucony początkowo jako przedmowa, pojawił się w końcu jako posłowie (w 1980 r.), a w międzyczasie został przez Lacana umieszczony w jego zbiorze „Pism” (1966 r.).
Nad Kantem niebo gwiaździste, nad Sadem aura perwersji. O czym jest ten niełatwy tekst? Można na niego spojrzeć przez pryzmat zestawienia, jakiego dokonuje Lacan porównując ze sobą trzy etyki: Kanta, de Sade’a i swoją własną. I można tym samym postawić hipotezę, że swoim tekstem odnosi się on do pytania o prawo pragnienia.
W „Krytyce praktycznego rozumu” (1788 r.) Kant proponuje swój słynny imperatyw kategoryczny, czyli postuluje by postępować tylko wedle takiej maksymy, co do której mogłoby się jednocześnie chcieć, aby stała się ona prawem powszechnym. Moralne jest to, co jest czynione z obowiązku, ale Kant zakłada istnienie wolnej woli. Jej istota sprowadza się do tego, że istoty myślące w sądach moralnych nie kierują się względami zmysłowości, bowiem mogą się od nich uniezależnić. Zależnie od tego, czy to co się robi z własnej ochoty stoi czy nie w sprzeczności z obowiązkiem, jest to moralnie obojętne lub naganne.
De Sade, jak głosiła wyrażona przez niego siedem lat później maksyma, postulował zaś „prawo do używania ciała innego”, a więc prawo do bezgranicznej rozkoszy. Wywodził je z doktryny praw człowieka stwierdzając, że z tego, że nikt nie może być niczyją własnością, nie można wnosić zawieszenia prawa do używania innego tak, jak się chce.
I tu pojawia się zaskoczenie. Bowiem Lacan po pierwsze zauważa, że etyka de Sade’a jest z Kantowską zgodna, a następnie podejmuje się wykazać, że ją uzupełnia. W tym celu Lacan przedstawia własną koncepcję etyki, gdzie jedyną powinnością podmiotu jest bycie w zgodzie z własnym pragnieniem. Tyle, że jest to pragnienie, jak mówi on za Freudem, nieświadome, a więc nie takie, które da się świadomie poznać i kontrolować.
Ten kłopot z wyrokowaniem w kwestii pragnienia i rozkoszy, Lacan ilustruje Kantowskim przykładem z szubienicą. Dla Kanta jest oczywiste, że człowiek przestałby folgować swoim lubieżnym skłonnościom, gdyby w perspektywie tego, że miałby im ulec, umieszczono mu szubienicę. Dla Lacana nie jest to takie proste, skoro istnieją podmioty, które w stronę rozkoszy najskuteczniej prowadzi właśnie wystawienie się na ryzyko.
Z pola filozofii Lacan wiedzie nas dalej do kwestii klinicznej, tj. różnicy w strukturze fantazmatu u neurotyka i u perwerta, która jest odzwierciedleniem ich odmiennej podmiotowej odpowiedzi na pytanie o pragnienie. Można pomyśleć, choć nie pojawia się to w tekście, że w tle mamy tu tezę Freuda, że „nerwica jest (…) negatywem perwersji”, bowiem czyny u perwertów to przedmiot fantazji u neurotyków. Według Lacana wola Kanta, że człowiek folguje raczej dobru niźli złu, wchodzi na miejsce woli używania de Sade’a, a szubienica służy temu, żeby Kant mógł powiesić na niej swoją miłość do życia, wraz ze swoim podmiotem.
Czy należy z tego wnosić, że to de Sade bardziej niż Kant jest bliżej pragnienia? Lacan zdaje się mówić pod koniec tekstu, że o pragnieniu nie ma mowy ani w „Krytyce praktycznego rozumu”, ani w „Filozofii w buduarze”. Spróbujmy się zastanowić czy tak, a jeśli tak, do dlaczego, czytając ten tekst wspólnie. Przy okazji zobaczymy bodajże jedyny fragment z dzieł Lacana, gdzie do ilustracji pewnej tezy posłuży mu odniesienie do Polski i Polaków.
Praca na seminarium będzie się odbywać na podstawie polskiego tłumaczenia tekstu, autorstwa T. Komendanta. W trakcie tej pracy przewidywane są sesje pytań i odpowiedzi oraz dyskusja (przy użyciu tzw. „nowoczesnych technologii”) z nauczycielami Szkoły Psychoanalizy EPFCL-Francja (ich daty podane zostaną oddzielnie).
Daty spotkań:
- 16 listopada 2019
- 14 grudnia 2019
- 11 stycznia 2020
- 29 lutego 2020
- 14 marca 2020
- 18 kwietnia 2020
- 26 kwietnia
- 10 maja
- 24 maja
- 31 maja
- 06 czerwca – Seminarium „Wprowadzenie do kliniki psychoanalitycznej – Perwersja”
- 07 czerwca
- 10 czerwca (20:30-22:30, spotkanie Q&A z Louisem Izcovichem przez Zoom )
Prowadząca i koordynatorka zajęć: Anna Wojakowska-Skiba
Więcej informacji: anna.wojakowskaskiba@gmail.com